CERKIEW WIEŻOWA

 

Przegląd cerkiewnej architektury drewnianej w XVII i XVIII stuleciu wypada zamknąć wzmianką o wyjątkowym i na szczęście zachowanym zabytku, jakim jest wieżowo bramna- cerkiew w Dobrej Szlacheckiej k/Mrzygłodu na ziemi sanockiej, określana mianem dzwonnicy. Wzniesiona została najpewniej w wieku XVII, może nawet ok. 1627 r. (dotychczasowe datowania obejmowały czas od XV do XVIII w.), być może za sprawą osoby związanej z herbem Leliwa (data i herb umieszczone na dzwonie).

 

    Jest to budowla o charakterze obronnym, cześciowo zatartym (niegdyś w szalunku musiało być więcej otworów spełniających funkcję strzelnic), czworoboczna, trójkondygnacjowa. Dolna kondygnacja murowana z kamienia mieści sklepione kolebkowo przejście bramne; na niej posadowiona jest druga kondygnacja o konstrukcji zrębowej, otoczona nadwieszonym gankiem, oszalowanym (pierwotnie najprawdopodobniej częściowo odsłoniętym), wspartym dodatkowo na czterech masywnych słupach z zastrzałami, ujmującymi na narożach kondygnację dolną; trzecia wreszcie kondygnacja jest konstrukcji słupowo-ramowej, nieco węższa, oszalowana, posiada rodzaj pozornej izbicy; ganek środkowej kondygnacji kryje wydatny dach pulpitowy, kondygnację górną czterospadowy dach namiotowy.

    

    Pierwotnie środkowa kondygnacja była przeznaczona na kaplicę. Znajdował się tutaj bowiem niewielki siedemnastowieczny ikonostas, przechowywany obecnie w składnicy muzealnej w łańcucie.

 

    Kaplice umieszczane w obronnych wieżach, a zwłaszcza wieżach bramnych, klasztornych i miejskich obwodów obronnych, nie były w przeszłości czymś wyjątkowym. Przeciwnie, były one powszechne na Rusi Kijowskiej w czasach sprzed najazdu mongolskiego, potem na obszarach stale powiększającego się Księstwa Moskiewskiego oraz w obwodach monastyrów hospodarstw moskiewskiego i wołoskiego i na ruskich ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

 

    Wieżowo-bramna cerkiew z Dobrej Szlacheckiej zestawiana bywa, niezupełnie słusznie, z jedną z najpiękniejszych na Podkarpaciu drewnianych dzwonnic w Jasienicy Zamkowej (rejon Stary Sambor). Ta stosunkowo póżna budowla, bo wzniesiona w 1790 r., czworoboczna, przysadzista, o trzech podcieniowo- arkadowych kondygnacjach, od początku przeznaczona była wyłącznie na dzwonnicę. Świadczy o tym jej usytuowanie na cmentarzu, a nie w obrębie czy zarysie dawnego ogrodzenia (jak to ma miejsce w Dobrej Szlacheckiej), a przede wszystkim nie odnotowano, aby dawniej znajdował sie w jej pomieszczeniach jakikoilwiek ołtarzyk czy ikonostas.